Zondag 25 november 2001 – Visarend is geen eendendoder

Een paar maanden geleden vroeg ik mij af waarom een visarend als bijnaam ‘eendendoder’ heeft, zoals onder meer staat in mijn onvolprezen eerste vogelboek Zien is kennen uit 1953 en het recente De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis.

Een dag nadat ik dat in mijn Vogeldagboek had genoteerd, zag ik op de vogelplas Starrevaart dat een juveniele visarend met een eend aan de haal ging, niet vastgesteld kon worden of het beest nog leefde voordat het gepakt werd.

Op mijn verzoek om hulp aan andere vogelaars over de herkomst van de naam eendendoder kreeg ik diverse reacties – waarvoor dank – en ik ben ook nog de bibliotheek ingedoken. Om maar met mijn conclusie te beginnen: de visarend heeft nooit als volksnaam eendendoder gehad, in sommige vogelboeken is die naam klakkeloos overgeschreven uit een oude publicatie. Het is een vaststelling met m’n boerenverstand, uiteraard houd ik me aanbevolen voor tegenovergestelde ‘bewijzen’.

In Het Woordenboek der Nederlandsche Taal staat als eerste vermelding van Vischarend een publicatie van Binnaert – De Wilde uit 1719. In 1822 schrijven Bennet en V. Olivier: “Falco Halietus De Visch-Arend, Zee-Arend, Eendendooder .(..) Voedsel. Alleen visch”. In een adem staat dat een visarend ook eendendoder wordt genoemd, maar dat die eendendoder alleen maar vis eet. In een reactie suggereerde Ruud Vlek al dat er mogelijk sprake is van verwarring met de zeearend, die houdt wel van eendenborst.

Nog iets uit de oude doos: Schlegel schrijft in 1857 “De Vischarend, Pandion haliaëtus, ook Eendendooder genoemd” en in 1860 “De echte vischarenden zijn allen edele roofvogels; zij zoeken geen anderen buit dan visschen, en eten nooit aas”. Ook hier die tegenstrijdigheid tussen eendendoder en arend die alleen maar vist eet.

Visarend Starrevaart 3 september 2001

In recentere publicaties, o.a. Cramp, wordt wat nadrukkelijker gemeld dat bij een groot aanbod van ‘alternatief’ voedsel, bij slechte weersomstandigheden of door onervaren vogels wel eens andere prooien worden genuttigd dan vis.

In de boeken waarin het woord eendendoder voorkomt, wordt overigens geen verklaring voor deze volksnaam gegeven. Ervan uitgaande dat een visarend slechts bij hoge uitzondering iets anders eet dan vis, lijkt het erop dat het woord eendendoder ooit eens (onterecht) is gebruikt in relatie tot visarend en een eigen leven is gaan leiden. Zonder bewijs van het tegendeel houd ik het hier op.