* Adder, Vipera berus, Adder, Vipère péliade, Kreuzotter *
De afgelopen dagen heb ik vrijwel uitsluitend mannetjes adders gezien: ze zijn veel talrijker dan vrouwtjes.
Mannetjes hebben een erg donkere zigzagstreep over hun rug, de rest van de huid is variabel gekleurd.
De meeste mannetjes die ik zag, waren bijna wit van kleur, heel licht blauwgroen, zoals op de foto.
De grotere vrouwtjes hebben meestal een lichtbruine ondergrond met een donkerbruine zigzagstreep.

Zo nu en dan maak je een bijzondere natuurbelevenis mee die je niet snel vergeet. De geluksmomentjes…
Op enkele locaties na zijn adders zeldzaam geworden, mede door het verdwijnen van natuurlijke verbindingen.
Een adder zien is dan ook al best apart, maar een paring van adders meemaken is helemaal uniek.
Vooral omdat het zich in het verborgene voltrekt. Woensdag was ik getuige van zo’n onwerkelijk moment!

Dit donkere mannetje bewoog zich doorlopend over en tussen een stel parende adders door.
Dacht hij ook nog een kans te maken? Vrouwtjes paren met meerdere mannetjes,
zodat ze ‘verzekerd’ zijn van een goed nageslacht. Zouden vrouwtjes na korte tijd alweer paren?
In elk geval joeg dit mannetje met grof geweld een ander mannetje weg dat te dichtbij kwam.

Het Dwingelderveld is een landelijke hotspot voor adders, de enige giftige slangensoort in ons land.
In tegenstelling tot de twee andere slangensoorten – ringslang en gladde slang – hebben ze verticale pupillen.
Als je ze voorzichtig (geen trillingen!) benadert en op afstand blijft, laten adders zich in het zonnetje goed zien.
Het grootste deel van het jaar liggen ze zich stil op te warmen, maar april is de maand waarin ze zich voortplanten.
Dan zijn de mannetjes actief, onrustig, ze bevechten elkaar, op zoek naar (de geuren van) paringsbereide vrouwtjes.

Woensdag liep ik wat te struinen bij een ‘adderdijkje’ toen Bert Hooijer uit Hoogeveen me wenkte.
Hij weet (bijna…) alles van slangen op het Dwingelderveld: “Kom gauw, ik laat je iets bijzonders zien”.
Laag tussen de begroeiing lag een kluwen adders. Je moest wel een kenner zijn om die te ontdekken.
Een zeer lichtgekleurd mannetje met een zwarte zigzagstreep, een donkerbruin mannetje met ook zo’n streep,
en daaronder (je moest goed kijken) lag een vrouwtje, lichtbruin met een donkerbruine zigzag.

Na een tijdje zagen we dat het lichte mannetje aan het paren was. Hij had één van zijn twee hemipenissen
in de cloaca van het vrouwtje gebracht. De meeste tijd was de paring onzichtbaar, maar soms bewogen de adders
en was even de geslachtsdaad te zien, zelfs de weerhaakjes op de penis. Na een half uur was het voorbij.
Doorgaans duurt een paring van adders één à twee uur, waarschijnlijk hebben we het begin gemist.

Omdat de staart bij de paring in de weg zit, hebben slangen (en hagedissen) een gevorkte penis in de staart
waardoor ze zowel links als rechts contact met het vrouwtje kunnen maken. De hemipenis (hemi = half) vormt een gleuf
waarmee het sperma naar de cloaca van het vrouwtje wordt ‘vervoerd’. De weerhaken zorgen voor degelijk contact.
Het vrouwtje paart met meerdere mannetjes. De jongen worden in eivliezen in het lichaam uitgebroed.
In augustus/september komen gemiddeld acht tot twaalf jongen tevoorschijn. Na enkele jaren zijn die geslachtsrijp.

Adders paren vaak in een kuiltje in de vegetatie. Hun koppen zijn dan ook nauwelijks te onderscheiden.
Foto boven bovenaan (de kop van) het tweede mannetje dat opvallend actief was, rechts het parende lichte mannetje
en op de voor- en achtergrond het lijf van het lichtbruine vrouwtje. Op de tweede foto: eenmaal was haar oog in de warhoop te zien.
Voor de rest zag je nu en dan slechts een stukje van haar lichaam. Na de paring was ze spoorloos verdwenen.

Twee foto’s van de paring. Boven de cloaca van het vrouwtje met daaronder een deel van de penis.
Op de foto onder duidelijk zichtbaar de weerhaken aan de hemipenis die voor stevig houvast zorgen.
PS: alle adderfoto’s op afstand zonder verstoring gemaakt met telelens ingesteld op ca. 500 tot 700 mm.

 
***
Recensie
Het levensverhaal van een lepelaar
Sinagote

Piersma c.s., Noordboek Natuur 2021, ISBN 978 90 5615 722 7, € 22,50
Het boeiende levensverhaal van de lepelaar Sinagote. Met veel interessante gegevens over lepelaars.
Klik hier voor een uitgebreide bespreking.